Przemiana materii

W organizmie zachodzą ciągłe przemiany składników odżywczych dostarczanych z pożywieniem. Przemiany zachodzą w komórkach, a energia magazynowana jest w mitochondriach. Proces rozkładu związków organicznych zachodzących w organizmie noszą nazwę Katabolizmu – procesu syntezy nazywamy anabolizmem. Całość przemian biochemicznych nazywamy przemianą materii – metabolizmem. Intensywność przemian jest różna – szczególnie zależna od wieku. U dzieci przeważają procesy anaboliczne, a w wieku podeszłym – kataboliczne.

Przemiana materii

Podstawa przemiany materii to najniższy poziom przemian energetycznych zachodzących w organizmie. Całkowita przemiana materii to podstawa przemian materii i ponadpodstawowa przemiana materii, czyli potrzebne do wykonywania czynności życiowych czy pracy zawodowej. Przemiana materii jest związana ścisłe z przemianą energii, która zawarta jest w pożywieniem:

• energii z białkiem – 12-14%
• energii z węglowodanów – 55-60%
• energii z tłuszczu – 25-30%

Energia ta jest związana ta może być regulowana w zależności od potrzeb.

Woda

Woda jest najważniejszym składnikiem organizmu, stanowi 60-70% masy ciała. Jej ilość w organizmie zależy do wieku, jak i płci. Organizmy osób młodych mają więcej wody. Woda dysocjuje na jony wodorowe H+ i wodorotlenowe OH-. Stężenie jonów określa się mianem pH.

Woda występuje we wszystkich tkankach: 2/3 wody występuje wewnątrzkomórkowo, a 1/3 pozakomórkowo. Jest stała wymiana między przestrzenią naczyń krwionośnych, a przestrzenią śródkomórkową. Woda pełni funkcję środka transportu, usuwa toksyny z organizmu, uczestniczy w trawieniu i reguluje temperaturę ciała. Źródłem wody są napoje pitne, warzywa i owoce.

W organizmie powinna być zachowana równowaga wodno-elektrolitowa. Suma ładunków ujemnych (jon chlorkowy, siarkowy, fosforowy) powinna być równa sumie ładunków dodatnich (jon potasu, wapnia, magnezu). Zachwianie równowagi prowadzi do odwodnienia lub przewodnienia. Ważna jest również równowaga kwasowo-zasadowa. Jeśli pH jest poniżej 7 to występuje kwasowość, a jeżeli powyżej – zasadowość. Produkty działające zakwaszająco to takie, które zawierają chlor, siarkę i fosfor. Alkalizujące z kolei są bogate w sód, potas, wapń i magnez. Główne składniki odżywcze to:

• energetyczne – tłuszcze, węglowodany,
• budulcowe – białka,
• regulujące – witaminy.

Węglowodany

Monosacharydy to triady, pentozy, heksozy, glukoza, fruktoza, galaktoza, mannoza; węglowodany złożone to oligosacharydy. Disacharydy to maltoza, laktoza i sacharoza. Polisacharydy to homoglikany – zbudowane z jednego rodzaju monosacharydy. Heteroglikany to mikropolisacharydy. Węglowodany przyswajalne to sacharoza, laktoza, a nieprzyswajalne – błonnik pokarmowy. Nierozpuszczalne – celuloza, ligniny – pobudzają przemianę materii i zwiększają objętość treści pokarmowych; chronią też przed zaparciami. Błonnik rozpuszczalny z kolei odgrywa dużą rolę w zaburzeniach gospodarki lipidowej (pektyny, gumy, śluzy). Dieta uboga w błonnik (oparta na produktach odżywczych) jest dietą bogato energetyczną, przyczyniające się do otyłości.

Węglowodany proste

Węglowodany proste w nadmiarze odkładają się w formie trójglicerydów jako tkanka tłuszczowa. Węglowodany należy spożywać w postaci produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych, warzyw i trochę owoców. Węglowodany proste zwiększają syntezę lipoprotein frakcji LDL w wątrobie, będących źródłem miażdzycorodnego cholesterolu oraz syntezę trójglicerydów.

Tłuszcze są proste i złożone. Do prostych zaliczamy tłuszcze właściwe, które składają się z glicerolu i kwasów tłuszczowych oraz woski. Do złożonych zaliczamy fosfolipidy, glikolipidy itp. Istnieją jeszcze sterol – zoosterole i fitosterole. Kwasy tłuszczowe dzielimy na krótkołańcuchowe SCFA, średniołańcuchowe MCT I długołańcuchowe LCT. Łańcuchy mogą być nasycone i nienasycone – jednonienasycone i wielonienasycone PUFA.

Do rodziny wielonienasyconych kwasów zaliczamy linolowy – n-6 i alfa-linolenowy – n-3. Nasycone kwasy tłuszczowe dostarczają pustych kalorii – są to mirystynowy i laurynowy. Nadmiar ich przyspiesza rozwój miażdżycy i choroby nowotworowe. Kwasy jednonienasycone zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego, równocześnie zwiększając korzystną frakcję lipoprotein HDL. Przykładem jest kwas oleinowy zawarty w oliwie z oliwek, który sprzyja redukcji glukozy we krwi – zwłaszcza u pacjentów z cukrzycą typu 2. NNKT w małych ilościach działają korzystnie, w dużych niestety niekorzystnie. Powinien być odpowiedni stosunek N-6 do N-3:

• N-6-4
• N-3-1

Szkodliwe tłuszcze

Najbardziej szkodliwe są kwasy typu trans. Znajdują się w wołowinie, baraninie i maśle, a najbardziej w margarynie twardej. Woski – to przeważnie kwasy nasycone. Tłuszcze złożone to kompleksy lipidów – fosfolipidów, glikolipidy oraz lipoproteiny, które dzielimy na te o bardzo małej gęstości – HDL pozytywne. Sterole to na przykład cholesterol. Tłuszcze ze źródłem energii biorą udział w syntezie prostoglandyn i są prekursorem syntezy hormonów płciowych. Białka z kolei zbudowane są z peptydów i aminokwasów. Dzielimy je na egzogenne, półegzogenne i endogenne.

Egzogenne:

• Lizyna występuje we wszystkich białkach poza kukurydzą. Potrzebna jest do wzrostu i rozwoju chrząstki.
• Leucyna i izoleucyna znajduje się w mleku kukurydzy.
• Metionina to aminokwas siarkowy, który występuje w mleku, jajkach i twarogu. Konieczny do wzrostu.
• Feryloalanina – w małych ilościach występuje w białkach.
• Treonina – w małych ilościach występuje w białkach.
• Tryptofan – występuje w białkach zbóż.
• Walina – występuje w białku siemię lnianego.

Półegzogenne:

• Cysteina – powstaje z melaniny; zaliczane do aminokwasów siarkowych.
• Tyrozyna – syntetyzowany z fenyloalaniny.
• Histydyna – powstaje z histaminy i działa na układ nerwowy.

Endogenne:

• Glicyna – najczęściej występujący w białkach tkanki łącznej (kolagenie i elastynie), wchodzi w skład glutationu.
• Alanina – aminokwas glikogenny. Służy do syntezy glukozy.
• Arginina – poprawia aktywność wkładu immunologicznego.
• Kwas asparaginowy – wzmacnia syntezę immunologiczną, bierze udział w usuwaniu amoniaku w organizmie.
• Asparagina – składnik białek zwierzęcych i roślinnych.
• Kwas glutaminowy – wchodzi w skład glutationu. Niezbędny w układzie nerwowym.
• Glutamina – wzmocnienie odporności.
• Prolina, Hydroxyprolina – jest składnikiem kolagenu, występuje w kazeinie.
• Seryna – łagodzi ból, wchodzi w skład kwasów nukleinowych.

AUTOR: mgr Agnieszka Kaźmierska (specjalista fizjoterapii, odnowy biologicznej, dietetyk, kosmetolog)

ZAPRASZAMY NA KONSULTACJE DIETETYCZNE